MMO: SERBESTLEŞTİRME VE ÖZELLEŞTİRME POLİTİKALARININ TEKRARLANAN SONUÇLARI: YİNE ZAM, YİNE ZAM…

Serbestleştirme ve Özelleştirme Politikalarının Tekrarlanan Sonuçları: Yine Zam, Yine Zam…

5 Nisan 2025 günü Resmi Gazete’de yayımlanan EPDK’nin 27 Mart 2025 tarih 13426 sayılı Kurul Kararında, serbest olmayan tüketiciler ile serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyen ve son kaynak tedarik tarifesi kapsamında tanımlanan düşük tüketimli abonelere yönelik ulusal tarifeler belirlenmiştir. Elektrik fiyatlarını artıran kararın bayram öncesi duyurulmayıp adeta gizlenmesi, prosedür olarak 1 Nisan olan yürürlük tarihinin 5 Nisan’a ötelenmesi, son dakikada uzatılan bayram tatili gibi halkın sokaklara taşan tepkisinin sönümlenmesi kurgusuna uygun düşen bir uygulama olmuştur.

Yurttaşı bu kez dağıtım hizmeti çarptı…

EPDK Kararına göre tek terimli tek zamanlı (TTTZ) abone gruplarının tamamında tüketim faturasının dağıtım birim bedelleri, bir önceki döneme göre yüzde 34,5 oranında artmıştır. Düşük kademede mesken tarifesi ile alçak gerilim bağlantılı tarımsal faaliyetler abonelerine ait enerji bedelleri bir önceki döneme göre aynen korunmuştur. Bu iki tarife dışında kalan tarifelerde ise enerji bedellerine yüzde 0,7 ile 17,9 arasındaki oranlarında zam yapılmıştır. Kısaca ifade etmek gerekirse yapılan zamların ağırlığı dağıtım hizmet bedellerinden oluşmaktadır.

Elektrik faturalarını oluşturan enerji ve dağıtım bedellerine yapılan zamlar ile birlikte bundan böyle, vergiler dâhil olmak üzere toplamda;

- Mesken abonelerinin faturalarında yüzde 25,

- Kamu ve Özel Hizmet Sektörü ile Diğer (Ticarethane) abonelerin faturalarında yüzde 15,

- Sanayi abonelerinin faturalarında yüzde 10,

- Tarımsal Faaliyetler abonelerinin faturalarında yüzde 12,4 oranlarında artış olacaktır.

Yapılan son zamlar ile birlikte, aylık tüketimi 240 kWh (düşük kademede) olan bir mesken abonesinin bir önceki dönem 497,36 TL olan tüketim maliyeti de yüzde 25 oranında artarak 621,70 TL’ye yükselecektir.

Bu durumda 621,70 TL olan fatura tutarının 118,58 TL’si (yüzde 19,07) enerji bedelinden, 440,68 TL’si (yüzde 70,88) dağıtım bedelinden ve 62,44 TL’si (yüzde 10,04) elektrik tüketim ve katma değer vergilerinden oluşmaktadır. Aşağıdaki grafikte de görüleceği üzere mesken abonelerinin faturalarında en büyük bölümü elektrik dağıtım hizmetleri için ödenen tutar oluşturmaktadır.

Ancak Sanayi ve Ticarethane abonelerinde durum biraz daha farklıdır. Aylık tüketimi 900 kWh (düşük kademede) olan bir ticarethane abonesinin bir önceki dönem 4.301,3 TL olan tüketim maliyeti de yüzde 15 oranında artarak 4.946,5 TL’ye yükselecektir. Söz konusu faturanın 2.316,58 TL’si (yüzde 46,83) enerji bedeline, 1.689,67 TL’si (yüzde 34,16) dağıtım bedeline ve 940,25 TL’si de (19,01) vergilere aittir.

Yapılan zamlar ile birlikte alçak gerilim bağlantılı sanayi abonelerinin faturalarında da bir önceki döneme göre yüzde 10 oranında bir artış olacaktır. Fatura dağılımında ise enerji bedeli yüzde 54,67 oranında, dağıtım bedeli yüzde 28,12 oranında ve vergiler yüzde 17,21 oranında paya sahip olacaktır.

Konut tüketicilerine verilen desteği sürekli yurttaşların kafasına vuran iktidar; 01.01.2024’den bugüne TÜFE artışı yüzde 48,9 iken, konutlarda tüketilen elektrik tarifesinin neden TÜFE artışının 1,5 katı/yüzde 72 oranında arttığını açıklamak zorundadır.

Esas destek özel şirketlere

Mesken, ticarethane ve sanayi abonelerinin fatura dağılımlarından görüleceği üzere, tüm abone gruplarında fatura bileşenleri farklı oranlardadır. Görevli tedarik şirketlerinin perakende satış fiyatları ve dağıtım şirketlerinin dağıtım hizmeti fiyatları arasında çapraz sübvansiyon uygulanmaktadır.

Güncel tarifeler üzerinden daha açık olarak ifade etmek gerekirse; mesken abonelerinin düşük kademede enerji birim fiyatı yaklaşık 49,4 kuruş/kWh iken yüksek kademedeki enerji birim fiyatı 161,5460 kuruş/kWh’tır.

Ticarethane abone grubunda ise düşük kademede enerji birim fiyatı yaklaşık 257,4 kuruş/kWh iken yüksek kademedeki enerji birim fiyatı 326,9 kuruş/kWh’tır. Yani satışa sunulan enerjinin abone gruplarına göre birim fiyatlar arasında yapılan çapraz sübvansiyonlarla görevli tedarik şirketlerinin zarar etmelerinin önüne geçilmektedir.

Elektrik faturalarının diğer bileşeni olan dağıtım birim fiyatlarında da benzer durum söz konusudur. Her abone grubu arasında olduğu gibi aynı abone grubuna dahil abonelerin alçak gerilim veya orta gerilim bağlantısına göre de enerji ve dağıtım birim fiyatları değişiklik göstermektedir.

Gerek dağıtım şirketlerinin gerekse görevli tedarik şirketlerinin, her ne kadar muhasebe ayrıştırılması yapılmış olsa da aynı özel sermaye grubu bünyesindeki kardeş şirketler olduğu da bilinmektedir.

Devlet desteği gerçekleri

Son günlerde mesken abonelerine sunulan fatura bildirimlerinin yanında ilgili şirket tarafından abone telefonlarına SMS mesajı gönderilerek, fatura bildiriminde yer alan tüketimin karşılığı olarak fatura tutarının üzerinde bir rakam bildirilmekte, fatura bildirimi dışında kalan tutarın devlet desteği olduğu vurgusu yapılmaktadır. Her şeyden önce bu destek devlet bütçesinden karşılandığı için bilgi vermekle yükümlü olan kamu kurumu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) olmalıdır. Devlet desteğinin aboneye bildiriminin özel şirketler tarafından yapılması usulsüzdür.

ETKB önce, devlet desteği olarak bildirilen tutarların hangi esaslara göre ve nasıl hesap edildiğini açıklamalı ve şeffaf olmalıdır. Benzer durum elektrik faturalarında gizlenmiş olan iletim, dağıtım ve kayıp/kaçak gibi birim fiyatlar için de geçerlidir ve yurttaşların hangi hizmet için ne kadar bedel ödediğini öğrenme hakkına saygı duyulmalıdır.

İkinci olarak ETKB, yurttaşlara sağlanan “destek” sürekli tekrarlanırken hiç konu edilmeyen özel elektrik tedarik ve dağıtım şirketlerine tarife uygulamaları ve mevzuat düzenlemeleri ile sağlanan destekleri de açıklamalıdır.

Elektrik üretim şirketlerine, YEKDEM, Kapasite Mekanizması vb. yöntemlerle sadece 2024 yılı içinde aktarılan 22,12 milyar dolar eşdeğeri çok net bir devlet desteği olduğu unutulmamalıdır.

Serbest piyasada saatlik üretim maliyetleri

EPDK 27.03.2025 tarih 13423 sayılı Kurul Kararı ile “Gün Öncesi Piyasasında ve Dengeleme Güç Piyasasında Asgari ve Azami Fiyat Limitleri” belirlemiştir. Buna göre 01.07.2024 tarihinde 3.000 TL/MWh olarak güncellenmiş olan azami fiyat limiti yüzde 13,3 oranında artırılarak 3.400 TL olarak kararlaştırılmıştır.

Söz konusu fiyatın 3.400 TL’ye çıkması doğal olarak serbest piyasadaki üretimin saatlik bazdaki fiyatları etkileyerek piyasa takas fiyatının (PTF) da artışı anlamını taşımaktadır. Serbest piyasada oluşan PTF’nin artması, kaçınılmaz olarak gerek ulusal tarife gerekse son kaynak tedarik tarifesi kapsamındaki abonelerin faturalarına yansıyacaktır. Dolayısıyla yurttaşlarımızın önümüzdeki dönemlerde zamlı faturalar ile karşılaşması şaşırtıcı olmayacaktır.

Sonuç olarak elektrik enerjisi alanında yaşanan sorunların tamamının nedeni, serbestleştirme ve özelleştirme politikalarıdır; enerjinin kamusal hizmet alanının dışına çıkarılıp meta olarak serbest piyasanın kâr aracı haline getirilmesidir. Elektrik üretim ve dağıtım özelleştirmeleri ve piyasa kutsamalarının yıkıcı sonuçları yalnızca zam yağmurları ve ülke nüfusunun beşte birinin elektrik faturası desteğine ihtiyaç duymasının çok ötesindedir. Bu nedenle elektrik enerjisi alanındaki özelleştirmelere hemen son verilmeli, dağıtım hizmetleri kamusal alana çekilmeli, üretimin ağırlığı da kamuda olacak şekilde kamulaştırmalara gidilmelidir.

YUNUS YENER
TMMOB MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI BAŞKANI