YASALARIN İÇİNDEN TMMOB'NİN ÖYKÜSÜ KİTABI YAYIMLANDI

SUNUŞ

Özetle: 1927 de çıkarılan Mühendislik ve Mimarlık yasası. 1938 de 3458 sayılı "Mühendislik ve Mimarlık Hakkındaki Kanun". Anayasanın 135. maddesi. 1954 de 6235 sayılı Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu. 6235 sayılı yasanın 7303 sayılı yasa, 66 ve 85 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerle değiştirilmesi.

Bu çerçevede söylendiğinde "TMMOB, tüzel kişiliğe sahip, Anayasanın 135. Maddesinde belirtilen kamu kurumu niteliğinde bir meslek kuruluşudur."

Bu gün TMMOB çalışmaları 23 Oda ve Odalara bağlı 194 şube ile sürdürülmektedir. Ülke çapında 33 il ve ilçede Koordinasyon Kurullarımız bulunmaktadır. Odalarımıza kayıtlı üye sayısı ikiyüzseksenbini aşmıştır.
Tam da kitabın adıyla tanımlanacak "Yasaların İçinden TMMOB‘nin Öyküsü"nü, TMMOB‘nin resmi ve gerçek tarihini araştıracaklar için yazan, belgeleri derleyen 36-37. Dönem Birlik Başkanımız Kaya Güvenç‘e TMMOB 38. Dönem Yönetim Kurulumuz adına teşekkür ediyorum. Bu çalışmanın yönetimde bulunduğumuz bir dönemde "ilgilisinin kullanımına sunulması" bizim için büyük bir onurdur.

Birliğimiz bu günlere gelinceye kadar bir yandan insanı, üyeyi, ülkeyi ve mesleği temel alan "iyiden ve doğrudan yana" mücadelesini ve çalışmalarını sürdürürken, öte yandan yasal sıkıntılarla ve kuşatmalarla da uğraşmıştır. Bu çalışma TMMOB‘nin onurlu geçmişinin yasal boyutunu ve bağlantılı olarak başka bir açıdan tarihini yansıtma çabasıdır. Biz bunu böyle algılıyoruz. Bu çalışma TMMOB‘nin resmi ve gerçek tarihini yazacaklar için önemli bir kaynak olacaktır.
Artık her kes biliyor ki;

"TMMOB ve bağlı Odaları; Mesleki demokratik kitle örgütüdür. Demokrat ve yurtsever karakterdedir. Emekten ve halktan yanadır. Anti-emperyalisttir, Yeni Dünya Düzeni teorilerinin, ırkçılığın ve gericiliğin karşısındadır. Siyasetin dar anlamını aşar, yaşamın her olayını siyasetle ilişkili görür. Barıştan yanadır. İnsan hakları ihlallerine karşıdır, insanlık onurunun korunmasından yanadır. Örgütsel bağımsızlığını her koşulda korur, gücünü sadece üyesinden ve bilimsel çalışmalardan alır. Meslek ve meslektaş sorunlarının, ülkenin ve halkın sorunlarından ayrılamayacağını kabul eder. Politikanın oluşturulmasında ve uygulanmasında demokratik merkeziyetçi yöntemleri uygular. Karar alma süreçlerinde demokratik ve katılımcıdır. Bağlı Odaları ile birlikte mühendis, mimar ve şehir plancılarının meslek alanlarını düzenler, üyesinin ve halkın çıkarlarını korur. Sanayileşme ve demokratikleşme alanlarında durum tespitleri yapar, politikalar ve çözüm önerileri üretir. Ülkenin demokratikleşmesi için çaba sarf eder. Kamuoyu oluşturmaya yönelik çalışmalar içinde tartışmasız yer alır. Demokratik Kitle Örgütleri ve sivil toplum örgütleri ile ilkeli ve demokratik işbirliği içerisindedir."

TMMOB, bu ilkeleri doğrultusunda da onurlu yürüyüşüne ve dik duruşuna devam edecektir.

Eline sağlık Kaya abi. Beynine ve yüreğine sağlıklar diliyorum.

Mehmet Soğancı
TMMOB Yönetim Kurulu Başkanı
Mayıs 2006

ÖN SÖZ

Bu kitaba konu olan çalışmalar, 28-29 Nisan 2000‘de toplanması kararlaştırılmış olan TMMOB Mühendislik ve Mimarlık Kurultayının hazırlıkları sırasında gündeme geldi. Çalışmalar mühendislik ve mimarlık alanlarını düzenleyen belgelerin toplanmasını amaçlamaktaydı. Mühendislik, mimarlık hakkındaki yasalar ile TMMOB yasası ile ilgili arşiv taramaları da böylece başladı.

Belgeleri bir araya getirmişken, örgütümüz ve üyeleri açısından olduğu kadar, bu alanlarda araştırma yapmak isteyenler açısından da başvuru kaynağı niteliğinde bir kitabın hazırlanmasının yararlı olacağı düşüncesi doğdu. Bu düşünce Kurultay‘ın sekreterliğini üstlenmiş olan Makina Mühendisleri Odamız tarafından da paylaşıldı ve bu kapsamda bir kitabın basılması kararı alındı. Ben de araştırmalarımın bir bölümünü o tarihlerde tamamladım; Odamızın yayın bölümündeki arkadaşlarımız da bu belgeleri yine aynı dönemde yazdılar.
Sıra belgelerden oluşan bu çalışmayı yayınlamaya geldiğinde, yaptığım araştırmalar sonucunda soruların arttığını, çalışmanın kapsamının da genişlediğini farkettim. Yasalaşmamış da olsa, TMMOB‘yi tasfiye etmeyi amaçlayan yasa tekliflerine değinmeden geçmeyi doğru bulmadım. Bunun yanısıra, çalışmayı salt bir belgeler derlemesi olmaktan çıkarıp, söz konusu yasal düzenlemelerin yapıldığı tarihlerdeki koşulları, kısaca da olsa özetleyen bir metnin daha yararlı olacağını düşündüm. Bu anlamda çalışmanın sonuçlanması ertelendi. O dönemde yaptığım incelemelerin bir bölümü, özet olarak TMMOB Mühendislik ve Mimarlık Kurultayı Karar Taslakları kitabının (Nisan 2000) Ekler Bölümünde yayınlandı.

Örgüt bünyesinde bu konular farklı bir kapsamda da olsa daha önce incelemelere konu olmuştu. Çalışma Raporlarının ve anonim çalışmaların dışında, Bülent Tanık‘ın Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi‘ndeki (İletişim Yayınları) yazıları, Murat Gümrükçüoğlu ve Nejat Haksal‘ın 1981 yılında TMMOB tarafından düzenlenen Teknik Kongreye sundukları "Cumhuriyet Döneminde Mühendislik Mimarlık" adlı bildiri, İsmail Kulaksızoğlu‘nun Jeoloji M.O. Bülteninde yayınlanan "TMMOB Yasası Üzerine" adlı yazısı bunlardan birkaçıdır. Çetin Ünalın‘ın "Türk Mimarlar Cemiyetinden Mimarlar Derneği 1927‘ye" adlı kitabı, örgütümüzün kuruluş dönemine ilişkin önemli bilgiler içeriyor. TMMOB 50. Yıl Andacı bu alandaki çalışmalardan birisini oluşturuyor. Bu listenin çok eksik olduğunu biliyorum ve bu eksiklikten dolayı çalışma yapmış arkadaşlarımın beni bağışlamalarını diliyorum.
Kurultay sonrasındaki yılların yoğun gündemi, bana bu çalışmayı tamamlama olanağı vermedi. Bununla birlikte, bu gecikme nedeniyle kitaba yeni düzenlemeleri de ekleme fırsatını buldum.

2000 yılını izleyen dönem, bir taraftan IMF, Dünya Bankası, vb. uluslararası sermaye kuruluşları tarafından dikte ettirilen, bir taraftan da Avrupa Birliği siyasal kriterlerine uyum sağlama adına pazarlıkların bir parçası olarak gündemde önemli bir yer tutan, ve her ikisi de yapısal uyum adı altında gerçekleştirilen yoğun bir yasalaşmaya tanık oldu. Yasama çalışmaları bir taraftan kabul edilen yasaların sayısıyla, diğer taraftan yasaların görüşülmesindeki hızla, siyasi iktidarların, kendi övünmeli deyimleriyle, "rekorlara" konu oldu. 1999 Marmara ve Düzce depremleri de, meslek alanlarımızı doğrudan ilgilendiren konularda yeni yasal düzenlemelere gerekçe yarattı. TMMOB yasası da bu gelişmeler nedeniyle yaz - boz tahtasına döndü:

TMMOB Yasası son beş yılda üç kez değişti.
Konu ilginçti. Araştırma sürüyor, belgelerin sayısı artıyor, yeni belgelere ulaşma ihtiyacı doğuyordu. Kitabın yayına hazırlanması da geciktikçe gecikiyordu. TMMOB Yönetim Kurulumuz kitabı bu Dönem çalışmalarının kapsamına almıştı. Yönetim Kurulu Başkanımız Mehmet Soğancı‘nın kitabın 39. Genel Kurul öncesinde yayınlanması önerisi, benim için önemli bir dürtü oldu, çalışmalarımı tamamlamaya olanak sağladı. Bunlar için Yönetim Kurulumuza teşekkür ediyorum.

Çalışmanın hala eksik olduğunu düşünüyorum. Ancak, bu eksiklikleri, özellikle de mühendislerin ve mimarların toplum içindeki konumlarını, mühendis mimar örgütlerinin tarihlerini, vb. konuları başka çalışmalara bırakarak, mevcut araştırmayı eksikleriyle birlikte yayınlamak, artık ertelenmesi anlamsız olacak bir aşamaya geldi.

Bu Kitap, 1927 yılında çıkarılan mühendislik ve mimarlık yasasından başlayarak, TMMOB yasasını ve bu yasada yapılan değişiklikleri, sonuçlanmayan tasfiye girişimlerini, ilgili anayasal düzenlemeleri, bütün bu düzenlemelerin gerçekleştiği tarihlerdeki koşulları anlatan bir sunuşla başlıyor ve dört bölüm halinde sunduğum Belgeler ile devam ediyor.
1) Mühendislik ve Mimarlık hakkındaki yasalar;
2) TMMOB Yasası ve bu yasada değişiklik yapan yasalar ve kanun hükmünde kararnameler ile Anayasa Mahkemesinin TMMOB Yasasının iki tümcesini iptal eden kararı;
3) TMMOB ve diğer kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının temel ilkelerini düzenleyen 1961 ve 1982 Anayasalarının ilgili hükümleri ile, 1982 Anayasasında 1995 yılında yapılan değişiklik;
4) Sonuçlanmayan tasfiye girişimleri.

Son olarak, 6235 sayılı yasada yapılan değişiklikleri maddeler itibariyle karşılaştıran bir belgeyi de kitaba ekledim.
Belgeleri bütünüyle ve olduğu gibi aktarmaya çabaladım. Ama kitabın hacmini makul bir düzeyde tutma isteğinin de etkisiyle, bu belgelerde kimi kısaltmalar yaptım. TMMOB yasasının yanı sıra başka yasaları da ilgilendiren düzenlemeleri içeren belgelerde genel değerlendirmeleri ve TMMOB‘ni ilgilendiren bölümleri aktarmakla yetindim. Belgelerin önemli bir bölümü Meclis ya da Senato görüşmelerinden oluşmaktadır. Bu belgeleri Kitaba aktarırken, partiler arasında polemik niteliğindeki görüşmeleri, konumuzu doğrudan ilgilendirmeyen ya da değerlendirmelere doğrudan katkısının olmayacağını düşündüğüm bölümleri çıkardım.

Belgelerde yer alan ve günümüzde sık kullanılmayan kimi sözcüklerin yanında [köşeli parantezler içinde ve italik olarak] bu günkü karşılıklarını belirttim. Çok sayıda sözcüğün yazılışı tarih içinde değişmiş bulunuyor; ama bunları belgelerdeki özgün şekillerinde bırakmayı yeğledim. Giriş kısmındaki dipnotların sayısı fazla oldu; ama belgelerin bütününü incelemek isteyenlere kaynak sağlamak amacıyla bir kısıtlamaya gitmedim.

Çalışmanın başında, 35. Dönemde birlikte çalıştığım Mühendislik Mimarlık Kurultayı Yürütme Kurulu üyelerine, belgelerin derlenmesindeki yardımları için TBMM Kütüphanesi Müdürleri A. Rıza Cihan ve İsmet Baydur ile Kütüphane çalışanlarına, belgelerin önemli bir bölümünün 2000 yılında yazılmasındaki katkıları için Makina Mühendisleri Odası yayın bölümü çalışanlarına, eksik yazıları yazan ve kitabı yayına hazırlayan TMMOB çalışanlarına, katkıları için Yücel Özel‘e ve Nurten Çağlar Yakış‘a ve çalışma boyunca verdiği destek, yaptığı katkılar ve kitabın isim anneliği için eşim Serpil Güvenç‘e teşekkür ediyorum.

Kitabın mühendis - mimar mücadelesinin değerlendirilmesine katkıda bulunacağını umuyorum.

Kaya Güvenç
Mayıs 2006