YABANCI MÜHENDİS, MİMAR VE ŞEHİR PLANCILARININ ÇALIŞMA İZİNLERİ KONUSUNDA YAPILAN TARTIŞMALAR HUKUKSAL VE BİLİMSEL TEMELDEN YOKSUN OLMAMALIDIR

TMMOB Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Soğancı yabancı mühendis, mimar ve şehir plancılarının çalışma izinleri ile ilgili olarak 26 Şubat 2005 tarihinde basın açıklaması yaptı.

BASINA VE KAMUOYUNA

YABANCI MÜHENDİS, MİMAR VE ŞEHİR PLANCILARININ ÇALIŞMA İZİNLERİ KONUSUNDA YAPILAN TARTIŞMALAR HUKUKSAL VE BİLİMSEL TEMELDEN YOKSUN OLMAMALIDIR

6235 sayılı TMMOB Yasası‘na göre, Türkiye‘de mesleklerini icra etmek isteyen ister Türk ister Yabancı mühendis, mimar ve şehir plancıları, ilgili Meslek Odası‘na üye olmak zorundadır. Üye olmanın anlamı; mesleğini icra ederken uymakla yükümlü olduğu kuralların varlığı ve bunların denetimidir. Bu nedenle, yabancı bir meslek mensubu Türkiye‘de mesleğini icra ederken, TMMOB ve Odaları tarafından konulmuş kurallara uymak zorundadır.

Mesleki unvanların kullanılması ve mesleki faaliyetlerin icrasının bir takım koşullara bağlanması, yalnızca ülkemizde yapılan bir uygulama değildir. Bütün gelişmiş ülkelerde, herhangi bir ülkede, lisans eğitimi almak yeter koşul olarak görülmemektedir. Her ülkenin iç hukukunda mesleki hizmetlerin sunumunda bir çok kısıt konulmuştur. Akademik yeterlilik dahi yeterli görülmemekte, ek eğitim almak, mesleki yeterlilik ve dil bilmek gibi bir çok koşul birlikte aranmaktadır.

Merkezi İdare, yapacağı tüm düzenlemelerde kamu yararını gözetmek durumundadır. Bu nedenle, kalitesiz hizmetin kontrolsüz sunumuna olanak tanıyan ve kendi vatandaşları aleyhine haksız rekabetin önünü açan düzenlemelerden, üstlendiği görev nedeniyle kaçınmalıdır.

Bu süreçte, AB mevzuatına aykırı ya da AB‘de olmayan düzenlemelerin "AB‘ye Uyum" adı altında ülkemizde gündeme getirilmesi doğru değildir. Meslek üyelerinin denetimini ortadan kaldıracak yasal değişiklikler TMMOB‘nin ortadan kaldırılması anlamına gelecektir. Çünkü; TMMOB Yasası‘nın gerekçesi incelendiğinde, mühendislik hizmetinin ülke güvenliği ile yakından ilgili olduğu görülecektir. Bu saptamalar, yabancı mühendis, mimar ve şehir plancılarının ülkemizde çalışması konusunda da geçerlidir.

Ülkemizde yabancı mühendis, mimar ve şehir plancılarının çalışmalarına yönelik farklı kamu kurumlarınca farklı yasal düzenlemelere dayalı uygulamalar yapılagelmiştir. Yabancı mühendis, mimar ve şehir plancıları ile ilgili ulusal düzenlemelerin, meslek alanı ile doğrudan ilgili olmayan kamu kurum ve kuruluşları tarafından yapılması önemli bir eksikliktir. Özellikle Hazine Müsteşarlığı‘nın denklik ve mesleki yeterlilik istemlerini yerine getirmeden, pasaport ibrazına dayalı verdiği izinler çok önemli bir sorun alanı olmaya devam etmektedir. Dağınıklığı gidermek ve işlemleri tek çatı altında toplamak amacıyla 4817 sayılı Yasa ile yetkilendirilen Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın, TMMOB ve TMMOB‘nin yasal açıdan doğrudan ilgili olduğu ve 4817 sayılı Yasada anılan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile eşgüdümlü çalışması bu anlamda önem kazanmaktadır.

TMMOB, süreç içerisinde yabancıların çalışmasına yönelik iki önemli kazanım elde etmiştir.

1. Danıştay; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nca 24 Nisan 2004 tarih ve 25442 sayılı Resmi Gazete‘de yayımlanan "Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik"in 5 inci maddesinin (ı) bendi ile 3 üncü maddesiyle eklenen Geçici Madde 1 hakkında TMMOB‘nin açtığı iptal davası sonucu, yürütmeyi durdurma kararı vermiştir.

Yargı kararları, Anayasa gereği herkesi bağlar. Bu nedenle sürece, sermaye kesiminin tek yanlı bakış açısında olduğu gibi idari bir engel olarak değil, alanı doğru düzenlemek için doğru yasal mevzuat yapma zorunluluğu açısından bir fırsat olarak bakmak gerekmektedir. Bu bağlamda, diğer merciler tarafından verilen süre uzatımı uygulamasının derhal durdurulması gerekmektedir. Ayrıca, 5 inci maddenin (ı) bendine dayanılarak izin verilmemesi de gerekmektedir.

2. "TMMOB Yabancı Mühendis, Mimar ve Şehir Plancılarının Çalışma İznine Esas Değerlendirilmesi ve Geçici Üyelik Müracaatları Hakkında Yönetmelik", 1 Şubat 2005 Salı tarihli ve 25714 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Yönetmeliğin 9 uncu maddesi ile yapılacak işlemler süreye bağlanmış ve oluşturulan akış şeması çerçevesinde işlemler hızlandırılmıştır. Bu amaçla; Birlik bünyesinde Çalışma İzni ve Geçici Üyelik Birimi ile Çalışma İzni İnceleme Komisyonu oluşturulmuş; 20 inci madde ile Odaların da bu konuda sürekli bir birim oluşturması zorunlu kılınmıştır.

Yönetmelik ile getirilen bir yenilik, yabancıların tespiti konusundadır. Ülkeye giren ve çalışma izni isteyen yabancıların tespiti mühendis, mimar ve şehir plancıları dışında, sağlık personeli ve denizlik sektörü çalışanlarını da kapsayacak şekilde, öncelikle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın görevi olmakla birlikte, süreci izlemek ve doğru analizler yapabilmek amacıyla TMMOB‘nin ilgi alanına giren tüm mühendis, mimar ve şehir plancılarını tespit etmeye çalışması önemli bir yeniliktir. TMMOB bünyesinde oluşturulacak veri bankasındaki bilgiler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın çalışmalarında da yol gösterici olacaktır.

Bu süreçte Odalarımıza ve yerel birimlerine önemli görevler düşmektedir. Çünkü; 1980‘lerin ortasından günümüze kadar kayıtlı ya da kayıt dışı olarak yaklaşık 5.000 yabancı mühendis ve mimarın ülkemizde meslek alanında ya da meslek alanı dışında çalıştığı, çalışma izni alamayanların da ülkemizden çıkmadığı bilinmektedir. Hazine Müsteşarlığı‘nın denetimsiz izin vermeye devam etmesi nedeniyle, yasal olarak çalışan kayıtlı yabancılarının ne kadarının yabancı sermayeli şirketlerde çalıştıklarına ilişkin sağlıklı veriler mevcut değildir. Yine, Hazine Müsteşarlığı‘nın vermiş olduğu izinler doğrultusunda çok sayıda şirkette, 3. Dünya ülke vatandaşları çalışmakta olup, şirketler maliyeti düşürmek için sigorta yükümlülüklerini sigorta primlerinin düşük olduğu bir ülkede yerine getirerek, SSK‘ya prim dahi ödememektedirler. Bu şirketlerin çalıştırdıkları mühendis, mimar ve şehir plancıları, kilit personel dışında, az gelişmiş ülke vatandaşlarından oluşmaktadır. Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı Projesi‘nde görev alan teknik personelin TMMOB‘nin ilgili Odasına geçici üyeliğinin büyük ölçüde sağlanamadığı ve kayıt dışılık gerçeği ortada iken, yabancıların çalışmasını yalnızca Türkiye‘de binlerce işsiz mühendis ve mimarın istihdam sorunu olarak da görmemek gerekmektedir.

Yönetmelik ile getirilen bir diğer yenilik, günümüze değin düzenlenmemiş bir alandaki çok önemli bir boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Yönetmeliğin 22 nci maddesinde, ülkeye bizzat gelmeden projeleri uygulanan yabancı meslek mensuplarının ürettikleri hizmeti sunmada ehil oldukları konusunda, hizmeti alan ilgili kurum, kuruluş ve kişiler belgelendirme ile yükümlü kılınmışlardır.

Başta TOBB ve YASED olmak üzere "yatırımların önündeki idari engellerin kaldırılması" yanıltmacasıyla siyasi iktidarın ciddi olarak etki altına alınmaya çalışıldığı süreçte TMMOB; yabancı mühendis, mimar ve şehir plancılarının ülkemizde çalışması konusunda mevcut sorunları da kararlılıkla çözme uğraşısı içerisindedir.

Bu bağlamda; yabancı meslek kuruluşlarından alınacak belgeler ile aynı firmada başkaca Türk mühendislerin çalıştığına dair belgeler, istenilmesi gerekli belgelerdir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘nın Türkiye‘de İşsizliğin Önlenmesi ve İstihdamın Artırılması Raporu‘nda da bu gereklilik, "Aynı nitelikteki iş için ülke içinde işgücü temini söz konusu olduğunda yabancının başvurusu reddedilerek Türk işgücüne öncelik tanınarak ancak nitelikli yabancı işgücünün kabulü esas alınmaktadır." şeklinde yer almıştır. Bu belgelerin sağlanmasındaki zorluklar ileri sürülerek bu uygulamayı kaldırmak üzere yasal düzenleme yapmaya çalışmak kolaycılıktır, yanlıştır. Sorun, gerekli belgelerin eksiksiz ve zamanında sağlanması ile çözülmelidir.

Denklik Belgesi, TMMOB‘nin konuyu değerlendirme sürecinde zorunlu gördüğü belgelerden birisidir. Denklik Belgesi‘nin geç verildiğine ilişkin yakınma, YÖK‘ün kendi içindeki yapılandırmayı işlevsel hale getirmesiyle çözülebilir. Ancak, uluslararası akredite olmayan okullardan mezun olanlara, çok kolay Denklik Belgesi verilmesine yönelik bir yasal mevzuat değişikliği TMMOB tarafından kabul edilemez. Yasal düzenlemenin amacı, akademik ve mesleki yeterliliği olanların Türkiye‘de hizmet sunması olmalıdır. Kamu yararı ölçütünü öngörmeyen mevzuat değişlikleri TMMOB tarafından yargıya taşınacaktır.

Özetle; küresel ve bölgesel ölçekte ulus aşırı tekelci sermayenin çıkarlarını savunan örgütlerin belirlediği anlaşmalara imza atmak, özellikle mesleki hizmetlerin serbest dolaşımı açısından eşitsiz ve haksız rekabetin oluştuğu bir ortamı yaratmakta ve bu durum ulusal ve toplumsal çıkarlara aykırılık oluşturmaktadır.

Çünkü; şeffaf olmayan işlemler, korumacı önlemlerin eksikliği, mevzuat farklılıkları, eğitim sistemi yetersizliği, meslek tanımı standartlarının eksikliği, diploma ve unvan uyuşmazlıkları, kamu hizmeti ve mesleki hizmet tanımlarının belirlenmesindeki eksiklikler, kamu alımlarında karşılaşılan zorluklar, uzmanlaşma eksikliği, vergilendirme ve sosyal güvenlik sistem farklılıkları, mühendis ve mimar işsizlik oranının yüksekliği gibi, uluslararası pazarda rekabet edememeyi zorlayan etkenlerin varlığında; ülkemizdeki mühendis, mimar ve şehir plancılarının rekabet şansı azalmakta, pazar ortamı meslektaşlarımızı taşeronluk ya da meslek dışı iş yapmaya zorlamaktadır.

Bu olumsuz durum, TMMOB kadar, ana görevi ulusal çıkarları ve yurttaşlarının haklarını korumak olan Merkezi İdare tarafından da engellenmelidir.

TMMOB; süreci yalnızca kendi çıkarları açısından değerlendiren yerli ve yabancı sermaye kesimlerinin "idari engel" adı altında yaptıkları gerçek dışı beyanlarla kamuoyu oluşturma çabalarına fırsat vermeyecektir. Örgütümüz, meslek alanlarımız ve meslektaşlarımız lehine düzenlemelerin yapılması konusunda kamuoyunu sürekli doğru bilgilendirecek ve kararlı tutumunu sürdürmeye devam edecektir.

Mehmet SOĞANCI
Yönetim Kurulu Başkanı